وجوب دایمی نمازوجوب دایمی نماز، یعنی حتّی در سخت‌ترین شرائط همانند صحنه جنگ و یا در آخرین لحظه عمر (مرگ) نباید نماز را ترک کرد با این تفاوت که اگر در معرض خطر قرار گرفته باشید، بسیاری از شرائط نماز همچون رو به قبله‌بودن، و انجام رکوع و سجود به طور متعارف، و امثال آن ساقط می‌گردد، و می‌توان رکوع و سجود را با ایماء و اشاره به‌جا آورد. ۱ - ترک‌نکردن نمازفان خفتم فرجالاً او رکباناً فاذا امنتم فاذکروا الله کما علّمکم مالم تکونوا تعلمون؛و اگر به خاطر جنگ یا خطر دیگری بترسید نماز را در حال سواره و یا پیاده انجام دهید، امّا به هنگامی که امنیت خود را باز یافتید خدا را یاد کنید نماز را به صورت معمولی بخوانید آن‌چنان که به شما تعلیم داد چیزهایی را که نمی‌دانستید.» رجال در اینجا جمع (راجل) به معنی پیاده است و (رکبان) جمع (راکب) به معنی سواره است، یعنی شما به هنگام ترس از دشمن در میدان نبرد یا مانند آن می‌توانید نماز را در حالتی که پیاده یا سواره، در حال حرکت و فعالیّت هستید انجام دهید. در این آیه تاکید شده است که حتّی در سخت‌ترین شرائط همانند صحنه جنگ نباید نماز را ترک کنید با این تفاوت که اگر در معرض خطر قرار گرفته باشید، بسیاری از شرائط نماز همچون رو به قبله‌بودن، و انجام رکوع و سجود به طور متعارف، و امثال آن ساقط می‌گردد، و می‌توانید رکوع و سجود را با ایماء و اشاره به‌جا آورید. چنان‌که نقل شده است که امیرالمؤمنان (علیه‌السّلام) در بعضی از جنگ‌ها دستور می‌داد تا هنگام جنگ با ایماء و اشاره نماز بخوانند. [۲]
عروسی حویزی، علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین.
و نیز در حدیث دیگری وارد شده است که: «ان النبی (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) صلّی یوم الاحزاب ایمائاً؛ پیغمبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در جنگ احزاب با اشاره نماز خواند.» و نیز امام کاظم (علیه‌السّلام) در پاسخ این سؤال که اگر شخصی گرفتار حیوان درنده‌ای شود و نتواند کوچک‌ترین حرکتی به خود دهد، وقت نماز هم تنگ شده باشد چه وظیفه‌ای دارد؟ فرمود: با همان وضعی که دارد باید نماز بخواند گرچه پشت به قبله باشد.ممکن است کسانی تصور کنند که اصرار و تاکید درباره نماز، تا این حدّ یک نوع سخت‌گیری محسوب می‌شود و شاید انسان را از وظایف خطیری که برای دفاع از خود در چنین لحظات دارد غافل سازد. در حالی که این یک اشتباه بزرگ است معمولاً انسان در این حالات بیش از هر چیز نیازمند به تقویت روحیه دارد، و اگر ترس و وحشت و ضعف روحیه بر او غلبه کند شکست او تقریباً قطعی خواهد بود، چه عملی بهتر از نماز و پیوند با خدایی که فرمانش در تمام جهان هستی نافذ است و همه چیز در برابر اراده او سهل و آسان است، می‌تواند روحیه سربازان مجاهد یا کسانی که مواجه با خطری شده‌اند، تقویت کند؟ گذشته از شواهد فراوانی که در مجاهدات مسلمین صدر اوّل دیده می‌شود، در اخبار مربوط به جنگ چهارم مسلمانان با صهیونیست‌ها که در رمضان امسال (۱۳۹۳ هجری قمری) روی داد می‌خوانیم که توجّه سربازان اسلام به نماز و مبانی اسلام، اثر فوق العاده‌ای در تقویت روحی آنها و پیروزی بر دشمن داشت. «فاذا امنتم فاذکرو الله کما علمکم مالم تکونوا تعلمون.» این قسمت از آیه خاطر نشان می‌سازد، که خواندن نماز به صورت نماز خوف و در حال راه رفتن و سواره، مخصوص حالت ترس و خوف است، امّا هنگامی که امنیت باز گردد و آرامش حاصل شود باید نماز را به همان صورت عادی خواند، «فاذا امنتم فاذکرو الله.» سپس اضافه می‌کند که خداوند، بسیاری از چیزها که نمی‌دانستید به شما تعلیم کرد، و از جمله طرز نمازخواندن در حالت امن و خوف. روشن است که شکرانه این تعلیم همان است که بر طبق آن عمل شود، و هر دستوری در جای خود انجام گردد. «کما علمکم مالم تکونوا تعلمون.» ۲ - دیدگاه صاحبالمیزاندر تفسیر المیزان آمده: اگر ترس ندارید بر نمازها محافظت کنید و اگر ترس دارید به هر‌اندازه‌ای می‌توانید پیاده یا سواره، ایستاده یا در حال حرکت و این همان نماز خوف است. حرف فاء در جمله فاذا امنتم. برای تفریح است، یعنی محافظت بر نمازها به کلی ساقط نمی‌شود چنانچه ترسی ندارید و محافظت برایتان امکان دارد واجب است آن را رعایت کنید و چنانچه برایتان دشوار است به هر‌اندازه‌ای امکان دارد محافظت کنید و اگر ترس‌تان مرتفع شد و مجدداً ایمن شدید وجوب برمی‌گردد و باید یاد خدا کنید. خدا را یاد کنید یادی که همانند نمازی باشد که در حال امن بر شما واجب است و آن را در ضمن سایر دستورات دینی به شما تعلیم داده است. در همین کتاب از امام صادق (علیه‌السّلام) روایت کرده که فرمود: هر گاه در سرزمین خوفناکی بودی و بیم درنده یا راهزنی داشتی نماز را در همان حالی که بر مرکب سواری می‌گزاری. از امام باقر (علیه‌السّلام) روایت کرده که فرمود: کسی که از راهزنانی می‌ترسد نماز را روی مرکب با اشاره بگذارد. [۶]
علامه طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیرالمیزان.ج۲، ص۳۶۷.
روایت شده که علی (علیه‌السّلام) در لیلة‌الهریر (در جنگ صفین شبی که تا صبح نبرد ادامه داشت به نام (لیلة‌الهریر) نامیده شده است.) پنج نماز را با اشاره خواند و بعضی گفته‌اند که با تکبیر خواند. و نیز نقل شده است که رسول اکرم در روز احزاب نماز را با اشاره به جا آورد. ۳ - نماز تا لحظه مرگ«واعبد ربّک حتّی یاتیک الیقین؛ و پروردگارت را عبادت کن تا یقین (مرگ) فرا رسد.» دستور به پیامبر می‌دهد که دست از عبادت پروردگارت در تمام عمر برمدار و همواره او را بندگی کن تا یقین فرا رسد. «اعبد ربک حتی یاتیک الیقین.» معروف و مشهور در میان مفسران این است که منظور از (یقین) در اینجا مرگ است و به این جهت مرگ، یقین نامیده شده که یک امر مسلم است، در هر چیز شک کند در مرگ نمی‌تواند تردید به خود راه دهد. و یا اینکه به هنگام مرگ پرده‌ها کنار می‌رود و حقایق در برابر چشم آشکار می‌شود و حالت یقین برای او پیدا می‌گردد. در سوره مدثر آیات: ۴۶-۴۷ از قول دوزخیان می‌خوانیم: «و کنا نکذب بیوم الدین حتی اتانا الیقین؛ما همواره روز رستاخیز را تکذیب می‌کردیم تا اینکه یقین (مرگ ما) فرا رسید.» از اینجا روشن می‌شود که آن چه از بعضی از صوفیه نقل شده که آیه فوق را دستاویزی برای ترک عبادت قرار داده‌اند و گفته‌اند آیه می‌گوید: عبادت کن تا زمانی که یقین فرا رسد، بنابراین بعد از حصول یقین نیازی به عبادت نیست! گفتار بی‌اساس و بی‌پایه‌ای است، چرا که: اوّلاً: به شهادت بعضی از آیات قرآن که در بالا اشاره کردیم یقین به معنی مرگ است، که هم برای مؤمنان و هم برای دوزخیان، برای همه خواهد بود. ثانیاً: مخاطب به این سخن، پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است، و مقام یقین پیامبر و همه محرز است آیا کسی می‌تواند ادعا کند که دارای مقام یقین از نظر ایمان نبوده است. ثالثاً: تواریخ متواتر نشان می‌دهد که پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تا آخر ساعات عمرش عبادت را ترک نگفت و علی (علیه‌السّلام) در محراب عبادت کشته شد، و همچنین سایر امامان. ۴ - پانویس
۵ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ترک نکردن نماز حتّی در صحنه جنگ»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۷. سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تا آخر عمر در حال نماز باشیم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۷. |